Kalbin ve ruhun iki kuvveti

Sual: Kalbin ve ruhun iki kuvveti nelerdir ve ne gibi özellikleri vardır? Bunların fazla veya az olmasının faydası mı yoksa zararı mı olur?
Cevap: Kalbin ve ruhun iki kuvvetinden birincisi, (Kuvve-i âlime) ve (Müdrike) denilen (anlama kuvveti)dir. Bu kuvvete, (Nutuk) ve (Akıl) denir. Bu kuvvet ile, aklın erdiği şeyleri anlarlar. İkincisi, hareket ettiren (Kuvve-i âmile), (yapıcı kuvveti)dir. Her iki kuvvet de ikiye ayrılır. Aklın birinci kısmına (Hikmet-i nazarî), ikinci kısmına (Hikmet-i amelî) denir. Yapıcı kuvvetin birinci kısmına (Şehvet) denir ki, zevkli, tatlı şeylere kavuşmak isteyen kuvvettir. İkinci kısmına (Gadab) denir ki, beğenmediği şeylerden uzaklaştırmak isteyen kuvvettir. Bu dört kuvvetten muhtelif işler meydana gelir. Bu işler akla uygun, güzel, noksan olmaktan ve aşırı olmaktan kurtulmuş olursa, bunları yapan huy fazilet olur. Noksan veya aşırı olan işleri yapan huy, rezalet olur. Aklın nazarî kuvveti iyi olursa, o huya (Hikmet) denir. İkinci kuvveti olan (Hikmet-i amelî) kuvveti iyi olursa, o huya (Adalet) denir. Kalbin ve ruhun, yapıcı kuvvetlerinin şehvânî kuvveti iyi olursa, o huya (İffet) denir. Gadabî kısmı iyi olursa, o huya (Şecaat) denir. İyiliklerin başı, bu dört huydur. Adaletin azı çoğu olmaz. Diğer üçünün aşırı ve noksan olmaları, rezalet olur. Hikmetin aşırısı (Cerbeze) yani, ukalalıktır. Noksan olması ise; (Belâdet), yani kalın kafalılıktır. Adaletin aşırısı ve noksanı olmaz. Yalnız zıddı, tersi olur ki, bu da (Zulüm)dür. İffetin aşırısı (Fücur) yani (Sefâhet)dir. Noksan olması ise (Humûd) yani durgunluktur. Şecaatin aşırısı (Tehevvür) yani saldırmaktır. Noksanı, korkaklıktır. Bazılarına göre hikmet, iffet ve şecaat bir araya gelince (adalet) olur.

Cerbeze huylu kimse, ruhun kuvveti olan aklını, hile, dedikodu, maskaralık yapmak için kullanır. Belâdet huylu kimse, hakikatleri anlayamaz. İyi, kötü şeyleri birbirinden ayıramaz. Tehevvür huylu kimse, kendini tehlikelere atar. Kuvvetli düşmanla dövüşmeğe kalkar. Korkak olan adam, sabır edemez. Dayanamaz. Hakkını arayamaz. Fücur huylu olan kimse, yemekte, içmekte ve evlenmekte mekruhlara ve haramlara sapar. Çirkin, kötü işlerden zevk alır. Humûd huylu olan kimse de, helal olan zevkleri, meşru olan arzuları terk eder. Ya kendi helâk olur, yahut nesli kesilir.

İnsanlarda bulunan bütün güzel ahlâk, yukarıda bildirilen dört iyi ana huydan doğar. Herkes bu dört huy ile öğünür. Hatta, soyu ile, yakınları ile iftihar eden kimseler, onlarda bu huylar bulunduğu için öğünürler. (İslâm Ahlâkı s. 147)

Osman Ünlü’nün Türkiye gazetesinde bugün yayımlanan makalesi için tıklayınız...