Hikmet ehli zatlar buyuruyor ki:
Bir hadis-i kudsîde, (Nefsiniz bana düşmandır, siz de ona düşman olun) buyuruluyor. Nefsin düşman olması, (Allahü teâlânın emir ve yasaklarına riayet etmez) demektir.

Nefs Allahü teâlâya düşman olduğu için, Allahü teâlâ herkesi Cehenneme mi sokacak? Nefs mükellef değildir. Allahü teâlâ nefsin iman etmesini, itaat etmesini emretmiyor, kalbin iman etmesini emrediyor. Bu yüzden, Cennete girmek için kalbin iman etmesi kâfidir.

Kalb isyan ederse günaha girer. Fakat nefs, mükellef olmadığı için, isyan ederse günah yazılmaz. Zaten onun isyan etmediği an yoktur, hep isyan eder. Onun özelliği budur. Şimdiki insanların çoğu bu düşmanın, yani nefsin emrindeler, onun arzularının peşinde koşuyorlar. Nefs ne emrederse, ne isterse onu yapıyorlar. Nefs, küfrü, haramları, mekruhları ister. Onun için nefsine uyan, kötü işlere koşar. Haramlar tatlı gelir, çünkü nefs haramdan lezzet alır. Onun gıdası dinin yasak ettiği şeylerdir.

Mahlûklar içinde, Allahü teâlâya en yakın olan, insanın kalbidir. Onun için ister salih olsun, ister asi, günahkâr olsun, hattâ kâfir olsun, kalbini kırmaktan çok sakınmalıdır. Allahü teâlâyı inciten şeylerden birincisi küfür, ikincisi de kalb kırmaktır. İnsanların hepsi Allah’ın kuludur. Herhangi bir insanın emrindeki hizmetçiyi, köleyi incitmek onun efendisini üzdüğü gibi, insanları incitmek, kalblerini kırmak da, insanların sahibi olan Allahü teâlâyı üzer. Allahü teâlânın mahlûklarına Onun izin verdiği ölçüde muamele etmelidir.

Hastalık da, fakirlik de, zenginlik de, makam da, şöhret de geçer, ama zalimin zulmü, mazlumun boynundaki levhada yazılı olarak, hesap yerine gelir ve zalimden hakkını alır.

Kul hakkından çok korkmalı. Ne kadar az olsa da, Cennete girmeye mânidir. Üzerinde kul hakkı bulunan ölünün ruhu, göklere yükselemez. Herkese iyilik etmeli, kötülük edenlere, kötülükle karşılık vermemeli. Hakiki Müslüman, Allahü teâlânın emirlerine riayet eder ve herkesle iyi geçinir.

Cennete dilediği kapıdan girenler

Hikmet ehli zatlar buyuruyor ki:
Dost düşman, herkesi güler yüz ve tatlı dille karşılamalı, hiç kimseyle münakaşa etmemeli. Herkesin özrünü kabul etmeli, kabahatlerini affetmeli, zararlarına karşılık yapmamalı. Mertlik; kötülük edene iyilik etmek, seni sevmeyene ihsanda bulunmak ve sevmediğinle de tatlı konuşmaktır. İsa aleyhisselam, (Allahü teâlânın lütfuyla, izniyle ölüleri dirilttim, en ağır hastaları iyileştirdim, ama ahmak olana laf anlatamadım) buyuruyor. Ahmağa verilecek cevap, susmaktır.

Peygamber efendimiz, (Üç şey kendisinde bulunan kimse, Cennete dilediği kapıdan girecektir: Kul hakkını ödeyen, her namazdan sonra on bir defa İhlas sûresini okuyan, katilini affederek ölen) buyuruyor.

Birincisi, kul hakkını ödemektir. Kul hakkı yalnız mal mülk değildir, hem maddî hem mânevî kul hakları vardır. Kalb kırdıysa, gidip gönlünü almalı. Maddî ise, borcunu ödemelidir. Kul hakkı çok önemlidir, haramdır, Cennete girmeye mâni olur. Hattâ bir kimse namaz kılarken, bütün elbisesi helâl olsa, yalnız bir düğmesine geçirdiği iplik haramdan olsa o namaza sevab verilmez. Peygamber efendimiz, (Bir odada haramdan bir iplik olsa, bu odada kılınan namaz kabul olmaz) buyuruyor. Yani namaz borcunu ödemiş olur, Kıyamette (Sen bu namazı niçin kılmadın?) demezler, ama o namaz için sevab yoktur. Haram, kabul olmayı kaldırır.

İbadetlerin başı helâl lokmadır. Helâl lokma yiyen ibadete sarılır, ibadetin lezzetini duyar. Haram yiyen ibadetin lezzetini duyamaz, namaz kılmak ona, bir dağı kaldırmak gibi zor gelir, (Namaza gel!) denilince kaçar gider. Haram lokma, namaza yani huzur-u ilahiye çıkmaya mâni olur.

İkincisi, her namazdan sonra 11 defa İhlas sûresini okumaktır. Bunu yapmak zor değildir, ihmal etmemeli. Yolda da, iş yaparken de okunabilir. 11 İhlas okuyan Cennete istediği kapıdan girer.

Üçüncüsü, katilini affederek ölmektir. Katledilen kimse hemen ölmeyip, mesela birkaç saat sonra ölür ve ölmeden önce, (Beni öldüreni affettim, ona bir şey yapmayın) diye vasiyet ederse, Cennete dilediği kapıdan girer. Hazret-i Ömer, Hazret-i Ali gibi büyükler, bu hadis-i şerifi bildiklerinden, kendilerini şehit eden katilleri için, hep böyle vasiyet ettiler.